Arne De Graeve is een tevreden archeoloog. Doordeweeks is hij aan de slag als archeoloog bij SOLVA, een samenwerkingsverband tussen 21 steden en gemeenten op het vlak van ruimtelijke ordening en socio-economische expansie. Dat betekent voor hem dat hij meestal in de weer is met verplichte archeologische bureaustudies of onderzoek in het kader van bouw- en verkavelingsprojecten of in opdracht van steden en gemeenten. Met het project ‘Iedereen archeoloog’ stond burgerparticipatie op zijn programma en of dat gelukt is!

800 vondsten

Veel mensen associëren archeologisch onderzoek net voor de opstart van een bouwproject met bouwvertragingen. 

Arne De Graeve: ‘Wij bewijzen bij SOLVA dat dat niet noodzakelijk het geval moet zijn. Op een doortastende manier woningen of bedrijfsvestigingen opbouwen kan samengaan met respect voor geschiedenis. Onze tak binnen SOLVA is in 2008 net opgericht om bouwvertragingen te vermijden. We werken met een vrij groot projectteam, meestal zelfs met een 15-tal personen, afhankelijk van de grootte van onze projecten. We voeren studies uit, doen opgravingen en beheren een erkend onroerend erfgoeddepot (EOED), het SOLVA Archeologiedepot. De archeologische artefacten van onze opgravingen of archeologische collecties van aangesloten steden en gemeenten worden er duurzaam beheerd en bewaard. Net zoals de resultaten van het project ‘Iedereen archeoloog’.’

Zo maar even 800 vondsten die vorig jaar door burgers uit 16 proefputten van 1 vierkante meter zijn opgegraven, dat is een verbluffend resultaat. Was het dat ook voor jullie ?
Arne De Graeve: ‘Zeker en vast, voor ons is het een duidelijk bewijs dat je niet noodzakelijk echt diep moet graven om de geschiedenis van een dorp of landschap te achterhalen. In de onderzochte 16 m² zijn tenminste twee fragmenten van gepolijste bijlen of dissels uit de prehistorie teruggevonden. Die zijn afkomstig van mesolithische jager-verzamelaars en/of semi-sedentaire neolithische boerengemeenschappen. Ze duiden op een kantelpunt in de menselijke ontwikkeling, het moment waarop een oerbos gekapt wordt om houten huizen te bouwen. In één proefput zijn heel wat fragmenten Romeins bouwmateriaal zoals dakpannen en een stukje terra sigillata, gestempeld fraai aardewerk, aangetroffen. Ook prachtig versierd steengoed uit Raeren, van Belgische makelij, te dateren in 1583, is ontdekt. Tot slot zijn er ook twee geweerkeien gevonden in twee verschillende proefputten. Het gaat om zorgvuldig gekapte vuurstenen van hoge kwaliteit uit de 17de of 18de eeuw, onderdelen van een vuursteenslotgeweer. Mogelijks zijn de geweerkeien te linken aan grootschalige troepenbewegingen in die periode. Dus ondanks de beperkte opgegraven oppervlakte zijn de resultaten een interessante aanvulling op de bestaande kennis van het dorp en zoals steeds hebben wij een uitvoerig onderzoeksrapport opgesteld dat vrij te raadplegen is.’ 

Enthousiasme en precisie
Wat was de motivatie van SOLVA om met burgers aan de slag te gaan? 

Arne De Graeve: ‘We vonden inspiratie in de UK en Nederland. In België is het de eerste keer dat via burgerparticipatie zo’n archeologisch onderzoek is uitgerold. Onze motivatie is tweeledig, ze is wetenschappelijk en sociaal. Enerzijds is er de opgraving zelf, het wetenschappelijke luik, het promoten van wetenschappelijk onderzoek en de archeologie en anderzijds zien we erfgoed als een verbindende, sociale factor. Onze dorpen zijn momenteel en dat is in heel Europa vastgesteld, in transitie, dat wil zeggen dat het sociale weefsel zich wijzigt. Er wordt volop bijgebouwd, er komen nieuwe mensen wonen die weinig tot geen voeling hebben met de buurt. In zo’n context loont het om verbinding te maken door middel van een burgerparticipatieproject. Samen met buren, familie en vrienden deelnemen aan een archeologisch onderzoek verhoogt de sociale samenhang en draagt bij tot het versterken van de streekidentiteit. We zagen het voor onze ogen in Ruien gebeuren. Met veel enthousiasme en met oog voor precisie doorzochten jong en oud de ondergrond op zoek naar archeologische aanwijzingen voor wat hen bindt aan hun streek, aan hun dorp én aan elkaar.’

Eind april staat Wortegem op het programma, waarom hebben jullie deze gemeenten uitgekozen? 

Arne De Graeve: ’Voornamelijk omwille van het feit dat we in de buurt en vooral dan in de dorpskern van Ruien al opgravingen gedaan hadden en dat we hoopten dat de gegevens van de 16 putten daar mogelijks zouden op aansluiten. Wat mooi is, is dat er in elk proefputje ook effectief een vondst gedaan is. Verder was er ook een puur praktisch argument, we willen zo compact mogelijk werken omdat de opvolging van het project vrij intensief is voor onze archeologen. Uit die intensieve contacten met burgers ontstaat trouwens ook de fijnste wisselwerking.’

Mooie ploegjes

Jullie dragen wisselwerking en communicatie met de burger hoog in het vaandel. 

Arne De Graeve: ’Absoluut, we zagen de communicatie als een speerpunt van ons project. We creëerden een handboek, schreven een wetenschappelijk opgravingsrapport, realiseerden een aftermovie en een erfgoedwandeling. Het zijn allemaal elementen waarmee we burgers laten inzien dat de plaats waar ze wonen bijzonder is. Zeer lokale geschiedenis spreekt de mensen sterk aan. Onze publiekswerking bij SOLVA kan bogen op ruime ervaring met outreach. Voor een aantal projecten werken we met vrijwilligers waarvan er sommigen elke week 1 dag komen meehelpen. Sommige van die niet-professionele vrijwilligers hebben in de loop der jaren een enorme kennis en bagage opgebouwd, waar wij graag beroep op doen. Voor het project ‘Iedereen archeoloog’ hebben we wel een nieuwe frisse huisstijl ontworpen om zowel de mensen als de media mee te krijgen. Dat laatste is zeker ook gelukt, we kregen een mooie reportage in het VTM nieuws. ’
 

Hoe verliep de rekrutering van de burgers in Ruien, voelden veel mensen zich archeoloog in spe? 

Arne De Graeve: ’Omdat we echt van nul moesten beginnen verliep de rekrutering eerst wat stroef. Met een vermelding in de brochure van de gemeente, een folder in de bus en banners en flyers op Ruien feesten zijn we finaal tot 50 deelnemers geraakt. Wat op een totaal aantal inwoners van 1200 een mooi resultaat is. Je mag niet vergeten dat het om een groter engagement gaat dan vogels tellen of een luchtmeter installeren. We spreken over terreinwerk, het reinigen en tekenen van vondsten, het labelen en determineren. Archeologie gaat traag en vraagt geduld, zei één van de deelnemers terecht achteraf. We zagen mooie ploegjes ontstaan van moeders en dochters, vaders en zonen, neven en nichtjes. ‘Iedereen archeoloog’ werkt duidelijk generatie verbindend. Wie zelf geen proefputje had, kon bij een andere opgraving aansluiten in een privé-tuin of op openbaar domein. Twaalf putten lagen in tuinen of op het openbaar domein. Vier putten zijn uiteindelijk uitgegraven door de lagere scholen van Ruien. Opnieuw een mooie combinatie.’

Partners in archeologie

Wat zijn de lessen die jullie meenemen naar een volgende editie of die jij wil meegeven aan initiatiefnemers van een sociaal-wetenschappelijk project? 

Arne De Graeve: ‘Grofweg zie ik drie adviezen. Ten eerste, hou een realistische ambitie voor ogen. Onze primaire doelstelling was het bevorderen van de sociale cohesie via een participatieproject en zoveel mogelijk mensen in aanraking brengen met archeologie. Het wetenschappelijke was in ons geval een secundaire doelstelling. Ten tweede, besef dat het om een tijdsintensief gegeven gaat. In ons geval waren er bijvoorbeeld in het weekend van de opgravingen continu vijf archeologen paraat om in te grijpen of uitleg te geven. Ten derde, verlies de financiering van je project niet uit het oog. Onze reguliere werking bij SOLVA vereist geen subsidies maar voor dit project waren partnerschappen met het Europees Landbouwfonds Plattelandsontwikkeling en LEADER Provincie Oost-Vlaanderen essentieel. Zeker nu we ‘Iedereen archeoloog’ verderzetten eind april in Wortegem. De eerste info avond start op 27 maart. Wie weet kunnen we het project ooit veel ruimer in Vlaanderen uitrollen, onze slogan is dan ook ‘Iedereen archeoloog’.’